Kiedy Ania weszła pierwszy raz do gabinetu, pierwszą rzeczą na którą zwróciłam uwagę,  to jej ogromny lęk. Pocierała co chwilę trzęsące się dłonie. Unikała kontaktu wzrokowego ze mną, co chwila spoglądając na mamę. Jej twarz była zacięta, nie wyrażała żadnych emocji. Ze wcześniejszego wywiadu wiedziałam, iż dziewięcioletnia Ania przy rodzicach trajkocze, jak katarynka. Jest wesołym, pogodnym, spokojnym dzieckiem. Jeżeli natomiast w jej otoczeniu pojawią się inni dorośli- Ania milknie… i zamyka się w sobie.

Mamę niepokoiło to zachowanie już od jakiegoś czasu. W przedszkolu nikt z pedagogów nie zgłaszał, iż dziewczynka się nie odzywa do wychowawców. Zgłaszano natomiast problem ze spożywaniem posiłków. Sugerowano wybiórczość pokarmową. Problem w zasadzie się rozmył, gdyż Ania sporo chorowała i miała wysoką absencję. Powrócił, gdy dziewczynka poszła do szkoły. Była inteligentna, a jednak wywoływana do odpowiedzi- milczała. Zaczęła obgryzać paznokcie, zrobiła się bardzo zamknięta w sobie. Pedagog szkolny stwierdziła, że dziewczynka jest uparta i rozpieszczona,  manipuluje otoczeniem. Zaleciła większą dyscyplinę.

Rozmawiając z dzieckiem, mama usłyszała: „nie mogę się odezwać. Czuję jakby coś stanęło mi w gardle…” Rodzice próbowali wywrzeć na Ani presję: „zmuś się”, „to nie takie trudne”, „musisz odpowiedzieć nauczycielce na pytanie”. Czasem prosili, czasem z bezsilności krzyczeli… Szukali pomocy u dwóch psychologów. Wszędzie słyszeli, iż to jest problem wychowawczy, że należy zdyscyplinować dziecko…. Że wina leży po ich stronie…

Dalsza rozmowa nie pozostawiała we mnie złudzeń: mutyzm wybiórczy… Mówimy o nim wówczas, gdy dziecko najczęściej swobodnie rozmawia w domu, ale milczy lub nie rozmawia swobodnie w przedszkolu, szkole czy w różnych innych miejscach, przy różnych osobach. Niektóre dzieci z mutyzmem wybiórczym mają problemy z jedzeniem na terenie szkoły i/ bądź korzystaniem z toalety. Zazwyczaj nie mają trudności z nauką i  w sytuacjach, gdy mowa nie jest wymagana, mogą odnosić sukcesy szkolne. Milczenie dziecka nie wynika z jego uporu, czy chęci manipulacji, ale jest spowodowane silnym lękiem. Dzieci nim dotknięte często właśnie mówią o niemożności wypowiedzenia się, o silnym lęku, o bólu gardła, brzucha.

W sytuacjach stresowych dzieci z mutyzmem wybiórczym często[1]:

• mogą mieć problem z nawiązaniem kontaktu wzrokowego
• nie uśmiechają się, mają „kamienną twarz”, nie zdradzającą żadnych emocji
• trudno jest im powiedzieć „cześć”, „do widzenia”, „dziękuję”
• wydaje się, że są niekulturalne, ale nie robią tego celowo
• czują duży niepokój, gdy są zmuszane do mówienia
• mogą ssać palce, obgryzać paznokcie, dotykać włosy lub gryźć rękaw bluzki
• mogą być nadwrażliwe na dotyk, zapach, dźwięki z otoczenia lub tłum ludzi
• mają niskie poczucie własnej wartości
• mogą być perfekcjonistami
• nie lubią zmian, szczególnie tych które są zaskoczeniem
• nie lubią być w centrum uwagi

Ponieważ nie ja jestem od diagnozowania mutyzmu wybiórczego, zaleciłam wizytę u psychiatry, gdyż oficjalną diagnozę mutyzmu wybiórczego stawia lekarz psychiatra. Dałam również mamie do wypełnienia arkusze wywiadu dla nauczycieli i rodziców[2]. Zaleciłam nagranie filmiku pokazującego zachowanie Ani w domu w trakcie rozmów z Rodzicami. To powinno ułatwić diagnozę zarówno lekarzowi, jak i w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej do której również rodzice z dzieckiem powinni się udać.

Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym powinna być prowadzona w miejscu występowania problemu.  W przypadku Ani powinna to być przede wszystkim szkoła. Zaplanowanie terapii i jej późniejszą realizację ułatwi oficjalna diagnoza oraz opinia lub orzeczenie. Mając jednak silne podejrzenie, iż jest to mutyzm wybiórczy, możemy a nawet powinniśmy rozpocząć ją jak najszybciej. Zaczynamy od ustanowienia koordynatora- osoby, która będzie prowadziła terapię. Może nim być nauczyciel, logopeda czy inny pracownik placówki. Może być nim również rodzic, bądź osoba z którą dziecko rozmawia. Ważne aby osoba ta miała dogłębną wiedzę na temat mutyzmu wybiórczego, by była otwarta, pełna empatii i życzliwości dla dziecka. W przypadku Ani, znalezienie koordynatora na terenie szkoły okazało się niemożliwe. Mama też, z przyczyn osobistych, nie mogła nim zostać. Ustaliłyśmy więc z mamą, iż ja nim będę. Ania jednak potrzebowała pokonać swój lęk przed niemówieniem w mojej obecności…

Zgodnie z zasadami, ustaliłyśmy terapię zgodną z możliwościami Ani. Przede wszystkim mama porozmawiała z dziewczynką o jej lękach i o kolejnych krokach terapii. Ustaliłyśmy czynniki podtrzymujące, i kolejne szczeble drabiny- czyli kolejne zadania, kroki, które  będziemy wykonywały  w gabinecie.  Ania z mamą u boku liczyła do 20, wymieniała miesiące, nazywała figury i kolory, odpowiadała na pytania „tak- nie”. Spotkania odbywały się 3x tydzień i trwały 15- 20 min. Z czasem lęk dziewczynki zaczął się zmniejszać. Mama stopniowo się oddalała.

Po dwóch tygodniach moje przypuszczenia okazały się słuszne. Lekarz psychiatra zdiagnozował mutyzm wybiórczy. Byłyśmy już wówczas z Anią same w gabinecie. Dziewczynka swobodnie się wypowiadała. Mogłyśmy więc z terapią przenieść się na teren szkoły. Wybrany do wprowadzenia nauczyciel pozostawał za drzwiami, które stopniowo coraz bardziej otwierałyśmy. Do momentu, aż Ania czuła się swobodnie w obecności pedagoga. Wszystkie ustaliłyśmy, iż wprowadzaniem kolejnych pracowników szkoły zajmie się już „oswojony” nauczyciel, z którym Ania notabene bardzo się polubiła. Moja rola dobiegła końca.

Nasze spotkania trwały kilka tygodni. Przede wszystkim dzięki zaangażowaniu mamy Ani, która świadoma problemu, bardzo dziewczynkę wsparła. Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym bowiem,  trwa 24 h/dobę i oprócz naszych działań, bardzo ważne są te  podejmowane przez rodziców w domu oraz poza domem w różnorodnych kontaktach społecznych.

Jeżeli problem mutyzmu wybiórczego dotyczy Twojego dziecka; jeżeli nie możesz zostać jego koordynatorem w przedszkolu, bądź szkole; jeżeli nikt z tych placówek z jakiegoś powodu nim zostać nie może (a zawsze zaczynaj od szukania w tych miejscach w których dziecko ma problemem z mówieniem) i nie wiesz co dalej- skontaktuj się za mną. Wspólnie ustalimy dalsze kroki. Poszukaj również informacji na temat mutyzmu wybiórczego:

Najważniejsze informacje odnaleźć można na stronie: http://www.mutyzm.org.pl

Grupie wsparcia: Mutyzm wybiórczy- grupa wsparcia PTMW

Maria Bystrzanowska – Mutyzm wybiórczy – szkolenia, konsultacje online

Odnośniki:

[1] http://www.mutyzm.org.pl

[2] Arkusze opracowane przez Marię Bystrzanowską możemy znaleźć na grupie facebookowej „Mutyzm wybiórczy- grupa dla specjalistów i nauczycieli”: https://www.facebook.com/groups/1849472985364028/files/